Η υπαρξιακή θεωρία βλέπει τους ανθρώπους σαν όντα σε διαρκή αλλαγή και μεταμόρφωση που ζουν πεπερασμένη ζωή μέσα στα συμφραζόμενα των προσωπικών τους δυνατοτήτων & περιορισμών, καθώς και των ευκαιριών και περιοριστικών συνθηκών που τους επιβάλει το περιβάλλον τους.
Ο σκοπός της Ψυχοθεραπείας
Με εστιασμένη την προσοχή της στο πλαίσιο της ζωής του ατόμου ως «όλου», η υπαρξιακή προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία έχει σκοπό να βοηθήσει τον άνθρωπο να εξερευνήσει το νόημα και την αξία της ζωής, και να τον μάθει να ζει αυθεντικά, δηλαδή σε συμφωνία με τα προσωπικά του ιδανικά, προτεραιότητες κι αξίες. Το να ζεις αυθεντικά σημαίνει να είσαι αληθινός και ειλικρινής με τον εαυτό σου σχετικά με τις δυνάμεις και τις αδυναμίες σου, να είσαι διαρκώς σε μια διαδικασία διαμόρφωσης της προσωπικής σου ταυτότητας, παίρνοντας σαν δεδομένα την βαθιά αίσθηση αβεβαιότητας για οτιδήποτε στο μέλλον, εκτός από την αναπόφευκτη κοινή μας μοίρα, τον θάνατο. Το να ζεις αυθεντικά σημαίνει να ζεις σκόπιμα και συνειδητά, κι όχι «τυχαία» ή «κατά λάθος».
Η ψυχική υγεία, μέσα από την προοπτική της υπαρξιακής προσέγγισης, χαρακτηρίζεται από την ικανότητα του ατόμου να χειριστεί ικανοποιητικά την πολυπλοκότητα της ζωής του, του κόσμου, και των σχέσεών του με τους άλλους ανθρώπους.
Αντίστοιχα, η ψυχική διαταραχή έρχεται ως αποτέλεσμα της τάσης του ανθρώπου να αποφεύγει τις αλήθειες της ζωής, και να λειτουργεί στη ζωή του υπό την σκιά και το βάρος της επίδρασης των προσδοκιών και των αξιών των άλλων ανθρώπων. Βέβαια, η αυταπάτη για την αλήθεια των παραπάνω είναι ένας κοινός μηχανισμός άμυνας για όλους τους ανθρώπους. Γι’αυτόν τον λόγο, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία διατηρεί την πεποίθηση ότι η εμπειρία αυτού που κάποιες σχολές ψυχοθεραπείας συνηθίζουν να ονομάζουν «διαταραχή» είναι αναπόφευκτη για τον καθένα μας. Το ζήτημα όμως -και σ’αυτό έχει την πρόθεση να βοηθήσει η ψυχοθεραπεία- δεν είναι το πως θα καταφέρουμε να αποφύγουμε αυτήν την εμπειρία, αλλά αντίθετα, το πως θα την αντιμετωπίσουμε με ανοιχτότητα και διάθεση να συνδέσουμε τον εαυτό μας με τη ζωή και τα παρεπόμενά της, χωρίς να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τις εσωτερικές δυσκολίες που αναπόφευκτα συναντούμε στο δρόμο μας, και κυρίως χωρίς να αποφεύγουμε την προσωπική μας ευθύνη γι’αυτές τις δυσκολίες.
Ο ρόλος του Ψυχοθεραπευτή στην Υπαρξιακή Προσέγγιση
Ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή είναι να διευκολύνει τον άνθρωπο στην προσπάθεια του να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές του δυσκολίες και τα εμπόδια, να τον βοηθήσει να επεξεργαστεί αυτές τις δυσκολίες, εξερευνώντας και κατανοώντας μαζί του τις αξίες, τον τρόπο σκέψης του και τα ιδανικά του.
Ο ικανός ψυχοθεραπευτής ενδιαφέρεται περισσότερο να κατανοήσει τι είναι αυτό που πραγματικά απασχολεί τον πελάτη του, αποφεύγοντας να του επιβάλλει τα δικά του πιστεύω και τις προσωπικές του κρίσεις, και τελικά να τον βοηθήσει να επεξεργαστεί τα δικά του προσωπικά δεδομένα, ρίχνοντας φως στον τρόπο που ο άμεσα ενδιαφερόμενος τα αντιλαμβάνεται και τα χρησιμοποιεί, έχοντας πάντα υπόψιν του την ανάγκη του πελάτη του να ζήσει την ζωή του σύμφωνα με τον τρόπο που εκείνος θα επιλέξει.
Η υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής οφείλει να θέτει υπό συνεχή αμφισβήτηση και να έχει επίγνωση των δικών του προκαταλήψεων. Η προσωπική του αυτογνωσία είναι προτεραιότητα του ψυχοθεραπευτή. Σκοπός του ψυχοθεραπευτή είναι να αντιμετωπίσει τον εσωτερικό κόσμο του πελάτη με όσον το δυνατόν πιο ανοιχτό μυαλό. Μέσα από την απλή και καθαρή του οπτική του ο ψυχοθεραπευτής έχει τελικό στόχο να κατανοήσει το νόημα που ο ενδιαφερόμενος δίνει στην προσωπική του ζωή, αναγνωρίζοντας τα αντιληπτικά σχήματα και τις προκαταλήψεις του πελάτη του με μεγαλύτερη ευκρίνεια απ’ ό,τι είναι ο ίδιος σε θέση να αναγνωρίσει, και κυρίως χωρίς να επιβάλει την δική του νοηματοδότηση στα θέματα που φέρνει ο πελάτης του στην ψυχοθεραπεία.
Ο υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής είναι αρκετά ευαισθητοποιημένος ώστε να βοηθήσει το άτομο να διερευνήσει τις αδυναμίες, τους περιορισμούς, και τις ευθύνες του, όπως και τις δυνάμεις, τις ευκαιρίες, τα δικαιώματα και τα όρια της ελευθερίας του. Πάνω απ’ όλα, σε συνεργασία με τον ενδιαφερόμενο, ο ψυχοθεραπευτής βοηθά τον πελάτη του να αξιολογήσει το νόημα που εκείνος δίνει στα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις του, και την προσωπική του ιστορία.
Αντιληπτικό Πλαίσιο τεσσάρων διαστάσεων
Η διερεύνηση του κόσμου του πελάτη γίνεται αντιληπτή από την υπαρξιακή προσέγγιση μέσα από ένα πλαίσιο που απαρτίζεται από τέσσερα μέρη:
1) την ύπαρξη του ανθρώπου μέσα στην σωματική διάσταση του φυσικού κόσμου (δηλ. το σώμα, την υγεία και την ασθένεια),
2) την κοινωνική διάσταση των ανθρώπινων σχέσεων,
3) την ψυχολογική, ή προσωπική διάσταση, μέσα στην οποία βιώνουμε τη σχέση μας με τον εαυτό μας και τις στενές μας σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, και
4) την πνευματική διάσταση (τα ιδανικά, η προσωπική μας «φιλοσοφία» για τον κόσμο, και το νόημα της ζωής).
Το παραπάνω αντιληπτικό πλαίσιο των τεσσάρων διαστάσεων, χωρίς να επιβάλλεται από τον ψυχοθεραπευτή στον πελάτη, έχει κυρίως στόχο να βοηθήσει τον ψυχολόγο να αξιολογεί την πληρότητα των πληροφοριών που παίρνει από τον θεραπευόμενο εντάσσοντάς τες στις παραπάνω τέσσερις αντιληπτικές κατηγορίες. Έτσι για παράδειγμα, στην περίπτωση που ο πελάτης δεν αναφέρεται ποτέ στις στενές του σχέσεις, ο ψυχοθεραπευτής ξέρει ότι η κατανόηση και η γνώση του για την προσωπική διάσταση της ζωής του πελάτη του είναι ελλιπής.
Καθώς η υπαρξιακή προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία αναζητά την καθαρότητα και το νόημα και στις τέσσερις διαστάσεις της ζωής του ανθρώπου, διευρύνει την αυτογνωστική διαδικασία της ψυχοθεραπείας υιοθετώντας μια ευρύτερη οπτική της ανθρώπινης ύπαρξης, απ’ ό,τι οι προσεγγίσεις που επιμένουν να εστιάζονται σε συγκεκριμένους ψυχολογικούς μηχανισμούς, ή στον «εαυτό» ως διακριτή ενότητα ανεξάρτητη από τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις του «εαυτού» με το περιβάλλον.
Ποιοι άνθρωποι μπορεί να ωφεληθούν περισσότερο από την Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία ;
Οι άνθρωποι που τείνουν να βλέπουν τα προβλήματά τους περισσότερο σαν προκλήσεις της ζωής, παρά ως συμπτώματα ψυχοπαθολογίας, κι εκείνοι που διακατέχονται από γνήσιο ενδιαφέρον για συνεχή εξερεύνηση του εαυτού τους και όλο και μεγαλύτερη αυτογνωσία είναι περισσότερο πιθανό να βρουν μεγαλύτερη βοήθεια κι ανακούφιση από την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία.
Άνθρωποι που τους ενδιαφέρουν η αναζήτηση του νοήματος της ζωής, καθώς και βαθύτερες πνευματικές και ψυχικές αναζητήσεις ελκύονται επίσης περισσότερο απ’ αυτήν την προσέγγιση.
Όσοι βρίσκονται στην προσπάθεια να ξεκαθαρίσουν την ιδεολογική, φιλοσοφική, και ψυχική τους στάση απέναντι στη ζωή, καθώς και εκείνοι που αντιμετωπίζουν σημαντικές προσωπικές αλλαγές (π.χ. χωρισμός, βαριά ασθένεια, απώλεια αγαπημένου προσώπου), η απλά βρίσκονται στην φάση ενός νέου ξεκινήματος στη ζωή, μπορεί να βοηθηθούν σημαντικά από αυτήν την προσέγγιση.
