Ερώτηση: Κύριε Βασιλειάδη, τις τελευταίες ημέρες στα Μ.Μ.Ε υπάρχει έντονη ενασχόληση με το θέμα του εκφοβισμού (Bullying), με αφορμή την αυτοκτονία, όπως αποδείχτηκε, του 20χρονου φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη, ο οποίος υπήρξε θύμα εκφοβισμού από συμφοιτητές του. Τι είναι εκείνο τελικά που προτρέπει ένα άτομο να γίνει θύτης για εκφοβισμό;
Απάντηση: Η κοινωνία μας ως εμπαίζουσα εαυτόν και υποκριτική ασχολείται συγκυριακά και μόνο περιστασιακά μόνο με ό,τι κάνει «ντόρο» στα Μ.Μ.Ε.
Ο εκφοβισμός δεν είναι μόνο σχολικό φαινόμενο και έχει βαθύτερες αιτίες. Σε ενδοψυχικό επίπεδο, βασανιστής κι εκφοβιστής γίνεται μόνο αυτός που έντονα, βασανιστικά, και χρόνια βασανίστηκε σε μια ευάλωτη περίοδο της ζωής του, δηλαδή σε μια περίοδο που δεν είχε αναπτυγμένα τα γνωστικά και ψυχικά εργαλεία και δομές ώστε να μπορέσει υγιώς να αυτοστηριχτεί, να επεξεργαστεί και να μετουσιώσει αποτελεσματικά το τραύμα, που προκλήθηκε ως απειλή κατά της ψυχικής και σωματικής του υπόστασης.
Συνήθως λοιπόν ο πρότερα απειλημένος γίνεται επιρρεπής στο να εκδραματίσει την βία που ο ίδιος υπέστη σε εκείνους τους άλλους που εύκολα εκλαμβάνει ως αδύναμους κρίκους της διαπροσωπικής αλυσίδας. Μ αυτόν τον τρόπο αρνείται ο ίδιος την ατομική του ευαλωτότητα φορτώνοντας την σε εκείνον που πρόθυμα θυματοποιεί.
Το θέμα είναι ότι σε αυτήν την ασυνείδητη απόπειρα υπεκφυγής του τραύματος του ασθενούντος θύματος που για να ξεφύγει μεταπηδά στην θέση του θύτη συμβάλλει καθοριστικά ολόκληρο το κοινωνικό και σχεσιακό πλαίσιο, επιδοκιμάζοντας -συνήθως άρρητα- τον ρολό και την αποτελεσματικότητα του θύτη.
Κάθε στάση ή συμπεριφορά που αυξάνει το ενδεχόμενο της επικράτησης έναντι των άλλων, της «νίκης», της «πρωτείας», της κυριαρχίας συνήθως σιωπηλά –κάποτε και ηχηρά- και με συνέπεια ενθαρρύνεται.
Αυτή η στάση της ενθάρρυνσης του «δυνατού» είναι καθολική και παγκόσμια. Δεν είναι κάτι λάθος. Στην φύση και την κοινωνία επικρατεί η ηθική θέση: «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». Είναι γνωστό και αδιαμφισβήτητο. Όπως, για παράδειγμα, θέλω εγώ να επικρατήσω μέσα στο δικό μου ανταγωνιστικό πλαίσιο της δουλειάς μου, το ίδιο επιθυμώ να κάνει και τα παιδί μου στο σχολείο του. Να είναι ο νικητής, κι όχι ο ηττημένος.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι πρώτον πως αυτό που όντως συμβαίνει και είπα καθόλου δεν θέλουμε να το συνειδητοποιήσουμε και να το αποδεχτούμε. Χαλαει ανεπανόρθωτα της εικόνα της ταυτότητας που τόσο καιρό και με θυσίες χτίζουμε. Οπότε ως αποτέλεσμα, η καθολική μας αυτή στάση να επικροτούμε μέσα μας, στον πυρήνα μας, και στο περιβάλλον την κυριαρχία του δυνατού, επειδή το πολιτισμένο μας κομμάτι δεν θέλει να την αποδεχτεί, μπαίνει στον ασυνείδητο χώρο της σκιάς, και από κει αποχτά ανεξέλεγκτη ενέργεια και δυναμική.
Όσο πιο πολύ ενθαρρύνουμε κι επικροτούμε στα φανερά τις θέσεις και τις βλέψεις του «πολιτισμένου» μας εαυτού, μαζί με τις «φιλειρηνικές» του θέσεις και προτροπές, τόσο πιο πολύ και χωρίς επίγνωση ενδυναμώνουμε το μέσα μας αντίπαλο «δέος», την εντός μας βιαιότητά, και ρατσισμό. Τόσο περισσότερο ασυνείδητα της ανοίγουμε τον δρόμο για να εκφραστεί στην οικογένειά μας, στο επίπεδο της κοινότητας και στο ευρύ συλλογικό, διακρατικό και διεθνές επίπεδο.
Ερώτηση: Δεν οδηγούνται, όμως όλα τα θύματα εκφοβισμού στην αυτοχειρία. Ποιά από αυτά ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου;
Απάντηση: Στην αυτοχειρία συνήθως οδηγείται κάποιος που έχει καταθλιπτικό και ψυχιατρικό υπόβαθρο. Κάποιος που εξαιτίας της προσωπικής του ιστορίας του είναι περισσότερο οικείο να σηκώνει τις προβολές της θυματοποίησης από τους άλλους που αρνούνται μέσα τους τον ρόλο και την δυναμική του θύματος.
Στην προκειμένη περίπτωση του Βαγγέλη, πιθανά οι «βιαστές» του σήκωσαν το δικό του ανέκφραστο βίαιο κομμάτι, που ο ίδιος μάλλον ασυνείδητα αποποιήθηκε από το ρεπερτόριο των προσωπείων και συμπεριφορών του, ενώ ο ίδιος εκδραμάτισε τα αισθήματα απαξίωσης, αυτό απόρριψης, και την τάση για αυτοχειρία των βιαστών του. Χαρακτηριστικά, που ενώ σίγουρα αποτελούν κομμάτι της ψυχικού ρεπερτορίου των βλαμμένων (δηλ. τραυματισμένων και ψυχικά εύθραυστων) θυτών του, εκείνοι δεν τα αναγνώρισαν, και δεν τα ενσωμάτωσαν στην προσωπικότητά τους. Αντίθετα τα πρόβαλαν στον Βαγγέλη που καθώς ήταν πιο συμβατός με την δική του εικόνα αυτοαπαξίωσης κι ευαλωτότητας, τα σήκωσε πρόθυμα, με αποτέλεσμα να επιβαρύνει ακόμα πιο πολύ την δυσμενή ψυχική του θέση.
Ερώτηση: Οι περισσότεροι συνδέουν το bullying με το μαθησιακό περιβάλλον. Σταματάει όμως εκεί αυτό το φαινόμενο;
Απάντηση: Όπως είπα και παραπάνω, στο σχολικό περιβάλλον απλά αποφορτίζεται το βαθύ έλλειμμα αυτογνωσίας αυτο-διερέυνησης, και ψυχικής επίγνωσης των ανθρώπων που από τον ρόλο του γονιού, του εκπαιδευτικού, και του πολιτικού φορτώνουν ανεπίγνωστα και –γι αυτό- ανενδοίαστα τους πιο ευπαθείς κρίκους της κοινωνίας, δηλαδή τα παιδιά τις σκιώδεις τους πλευρές, που επειδή ποτέ δεν έτυχαν ψυχοθεραπευτικής επεξεργασίας, θεραπείας κι ενσωμάτωσης, προβάλλονται κι εκδραματίζονται από τα παιδιά.
Άλλα φοράνε πιο πρόθυμα το ενδοψυχικά και κοινωνικά επιβραβευμένο «κουστούμι» του θύτη, κι άλλα το πιο οικείο τους «κουστούμι» του θύματος.
Ερώτηση: Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση ώστε τα αποτελέσματα να είναι εποικοδομητικά;
Απάντηση: Αν ο καθένας μας δεν προσπαθήσει να γνωρίσει σε βάθος τον εαυτό του.
Αν ο καθένας μας δεν φροντίσει να σκύψει πάνω από τα σκιώδη του κομμάτια –τον θύτη και το θύμα, τον βιαστή, τον κακοποιημένο-, αναλαμβάνοντας σταδιακά την ευθύνη για την κατοχή τους, και την επεξεργασία της ενσωμάτωσής τους στο σύνολο της προσωπικότητάς του, τότε η προβολή αυτών των ασυνείδητων –αλλά όχι ανενεργών ενδοψυχικά- κομματιών μας στους άλλους θα εντείνεται.
Θα εντείνεται μέσα στο σπίτι μας, στην σχολική κοινότητα, και στην ευρύτερη κοινότητα, εθνική και διεθνή.
Η διαχείριση της ατομικής μας -και πολύ περισσότερο της συλλογικής- σκιάς δεν είναι ούτε απλή ούτε εύκολη υπόθεση.
Προϋποθέτει την θεσμοθέτηση μαζικών εκπαιδευτικών και ψυχοθεραπευτικών δομών.
Προϋποθέτει την καλλιέργεια κα την συμμετοχή όλων μας σε εκείνη την αυτογνωστική διαδικασία που στοχεύει στην επίγνωση της κατοχής της και την επεξεργασία της σκιάς με τρόπους δημιουργικούς κι αποτελεσματικούς.
Πάνω απ όλα προϋποθέτει την αναγνώρισή της σκιάς και την ενσωμάτωσή της σε μια ενιαία προσωπικότητα, όπου θύτης, θύμα, ευάλωτος και δυνατός δεν είναι απλά συγκρουόμενες, «ηθικές» ή «ανήθικες» μάσκες, αλλά ενεργά, λειτουργικά και ζωοφόρα κομμάτια ενός εαυτού, ο οποίος σταδιακά γνωρίζει πως καθώς καρπώνεται την ωφέλιμη ενέργεια τους, πρώτον δεν θα χρειάζεται να την προβάλλει στους άλλους, και δεύτερον, καθώς ενσωματώνει τα αποσπασμένα κομμάτια της, ανακτά το χαμένο τους δυναμικό κάνοντας την ζωή του ατομική, οικογενειακή και συλλογική, δημιουργική, ολόκληρη, γεμάτη, και πλήρη. Μια ζωή που δεν χρειάζεται τα επιβλαβή δεκανίκια της αλυσίδας των προβολών στους άλλους.
