Ψυχοθεραπεία και Τραύμα: Ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση της κακοποίησης

Ο ψυχολόγος ψυχοθεραπευτής έρχεται συχνά, μεσα από τους ανθρώπους που ζητάνε ψυχοθεραπευτική βοήθεια, αντιμέτωπος με το τραύμα της σεξουαλικής, σωματικής ή ψυχικής κακοποίησης.

Παρακάτω σας περιγράφω μια αληθινή ιστορία:

Ήρθε και σε κείνη την συνεδρία κατηφής και φοβισμένη. Δεν μιλούσε πολύ. Όταν σήκωνε τα μάτια της να με κοιτάξει, στεκόταν σιωπηλή κι ανέκφραστη αρκετή ώρα πριν αποφασίσει να μιλήσει. Πολλές φορές μου έδινε την εντύπωση πως πίστευε ότι δεν είχε το δικαίωμα να αρθρώνει λόγο, συναίσθημα, και αιτήματα επιθυμίας.

Είχε εδώ και 14 χρόνια αφήσει την δουλειά της –εργαζόταν ως γραμματέας στο γραφείο του διευθυντή σε μια ιδιωτική επιχείρηση- αφού έμεινε έγκυος στο πρώτο της παιδί.

Αποφάσισε να επισκεφτεί ψυχοθεραπευτή μετά από παρότρυνση του ρευματολόγου της ο οποίος την παρέπεμψε σε μένα αφού διαγνώστηκε με προχωρημένη ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Έπρεπε να περάσουν αρκετές συνεδρίες μέχρι να μου ανοιχτεί. Έως ότου να αποφασίσει να μου πει για τον εκφοβισμό και την βία που δεχόταν από τον σύζυγο της. Την ενοχλούσε ιδιαίτερα που αυτό συνέβαινε κι όταν τα παιδιά ήταν στο σπίτι. Ήταν σίγουρη πως τα άκουγαν όλα από το δωμάτιο τους, γιατί μετά από κάθε τους καυγά, εκείνα έβγαιναν σιωπηλά και με φόβο της αγκάλιαζαν σφιχτά. Την πονούσε που ούτε τα παιδιά ούτε κι η ίδια είχε το κουράγιο να εναντιωθεί στην βίαια συμπεριφορά και στις φωνές του «μπαμπά μας», όπως συνήθιζε να τον προσφωνεί, στα παιδιά, ακόμα και σε μένα.

Δείτε επίσης: Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και Ψυχικό Τραύμα

Συχνά και για καιρό πολύ μόνο την άκουγα, αφήνοντας κάποιες φορές να φανούν τα δάκρια μου, καθώς ταυτιζόμουν και ένιωθα να συμπονώ την ακινητοποίηση της μπροστά στην βία, τον δισταγμό της να αρθρώσει φωνή ενήλικα στις παράλογες απαιτήσεις του άντρα της, αφού επέμενε να μένει ασυναίσθητα προσκολλημένη στην ψυχική θέση του κακοποιημένου παιδιού της πατρικής της οικογένειας.

Κάποτε θύμωνα με την άρνηση της να συνδέσει τον σημερινό της ρόλο ως συζύγου ενός επιβλητικού άντρα, με εκείνον του τρομαγμένου παιδιού που φοβόταν την επιθετικότητα του πατέρα της προς την μάνα της και προς την ίδια, όταν ήταν παιδί. Περισσότερο με ενοχλούσε η εμμονή της στην σταθερή της πεποίθηση πως ο φόβος πάντα προέχει και κυριαρχεί στην ζωή έναντι της επιθυμίας…

Την βοήθησα να μου ανοιχτεί περισσότερο και να με εμπιστευτεί, όχι με τις ψυχοδυναμικές και συστημικές ερμηνείες που κατά καιρούς έκανα, ούτε με την στάση αποστασιοποίησης κι ουδετερότητας μέσω της οποίας προσπαθούσα να την φέρω σε επαφή με τα πιο δύσκολα της συναισθήματα –κυρίως με την οργή της- και την αμηχανία της μπροστά στα εμφανή αδιέξοδα που αντιμετώπιζε.

Αποδείχτηκε, με την δική της ομολογία, πως την βοήθησα να μπει σε ουσιαστικότερη σχέση μαζί μου και με τις πιο αθέατες πλευρές του εαυτού της, κυρίως όταν επέλεγα να αφήσω κάτω την μάσκα του «ειδικού». Εκθέτοντας μπροστά της άλλοτε τον πόνο και την θλίψη μου, άλλοτε την οργή μου κι άλλοτε την βεβαιότητα μου για την ψυχική δύναμη που κρύβει μέσα της. Άλλωστε, πως ένας άνθρωπος σαν κι αυτή, που από τόσο μικρή ηλικία ανταπεξήλθε σε τόσο έντονες ψυχοπιεστικές και αγχογόνες καταστάσεις, επιβίωσε, μορφώθηκε, εργάστηκε, έκανε οικογένεια, και, παρά τα πάμπολλα εμπόδια που αντιμετωπίζει σήμερα, τα κατάφερε να ζητήσει βοήθεια μπαίνοντας σε ψυχοθεραπεία, θα ήταν δυνατόν να μην κρύβει μέσα του τεράστια αποθέματα εσωτερικής δύναμης, βούλησης κι αυτενέργειας! Αποθέματα που βέβαια χρειάζεται να ενεργοποιηθούν και να καρπίσουν με την δική απόφαση να διεισδύσει στο κέντρο του ψυχικού της τραύματος, να το εκθέσει, και να εκτεθεί…

…………………………………………..

Η τραυματική εμπειρία επηρεάζει την ψυχή του ανθρώπου με πολλούς τρόπους.

Κυρίως τον αποδυναμώνει ψυχικά και τον αποσυνδέει από τους άλλους.

Ο άνθρωπος που έχει υποστεί κάποια τραυματική εμπειρία έχε την τάση να απομονώνεται, να αισθάνεται αβοήθητος, κι ως εκ τούτου να έχει στην διάθεσή του πολύ περιορισμένη γκάμα ενδοψυχικών και διαπροσωπικών επιλογών.

Η τραυματική εμπειρία έχει σημαδέψει ανεξίτηλα τις βασικές του ψυχικές ανάγκες για μια συμπαγή και ισχυρή ατομική ταυτότητα, για εμπιστοσύνη στον εαυτό και τους άλλους,  για αυτονομία. Έχει μειωμένη αίσθηση προσωπικής αποτελεσματικότητας, ασταθή ταυτότητα, διστάζει να πάρει πρωτοβουλίες, και δυσκολεύεται να μπει και να παραμείνει σε στενές σχέσεις.

Ο άνθρωπος που επιβίωσε από κάποια τραυματική κατάσταση για να επανέλθει και να αποκατασταθεί ψυχικά χρειάζεται να ενδυναμωθεί και ανακτήσει την ικανότητα του να συνδέεται ξανά λειτουργικά με τους άλλους.

Όπως οι δυνάμεις του πληγήκαν και αποδομήθηκαν μέσα σε κάποια σχέση του παρελθόντος, χρειάζεται πάλι να αποκατασταθούν μέσα στο πλαίσιο νέων πιο λειτουργικών αυτήν την φορά, σχέσεων.

Όμως οι κακοποιημένοι άνθρωποι συχνά διστάζουν να ζητήσουν οποιοδήποτε είδους βοήθεια. Το ίδιο αποφεύγουν και την ψυχοθεραπεία. Μόνο στον βαθμό που παρουσιάζουν οργανικά (νευρολογικά, γαστρεντερικά ,κ.α.) συμπτώματα ή αυτοάνοσες ασθένειες (νοσήματα όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, η ελκώδης κολίτιδα, η νόσος του Crohn,  η ψωρίαση και η ρευματοειδής αρθρίτιδα), καταφεύγουν σε γιατρό για να ζητήσουν θεραπεία.

Αυτός που επέζησε από δύσκολες συνθήκες χρειάζεται πρώτα να αναλάβει ο ίδιος την αποκλειστική ευθύνη της αποκατάστασής του. Οι άλλοι μπορούν να του προσφέρουν υποστήριξη, συμβουλές, φροντίδα, τρυφερότητα, αλλά όχι θεραπεία! Το ίδιο πρέπει να έχει υπόψη του και ο ψυχοθεραπευτής του.

Όπως είπε και κάποιος που επιβίωσε από μια αιμομικτική σχέση: « Καλοί θεραπευτές ήταν εκείνοι που πήραν στα σοβαρά όλα αυτά που πέρασα, και με βοήθησαν να έχω έλεγχο στην συμπεριφορά μου, χωρίς όμως να με κάνουν υποχείριό τους…».

Συγκεκριμένα, το βασικό ζητούμενο για τις γυναίκες που κακοποιηθήκαν σωματικά, ή σεξουαλικά είναι η ανάκτηση της αυτονομίας και την ψυχικής τους ενδυνάμωσης. Οι ίδιες οι γυναίκες αυτές ορίζουν την αυτονομία σαν μια σαφή αίσθηση πως «είμαι ιδιαίτερη, διαφορετική από τις άλλες, είμαι ευέλικτη πρακτικά και συναισθηματικά, και ταυτόχρονα έχω σαφή αντίληψη κι έλεγχο του εαυτού μου ώστε να είμαι σε θέση να διεκδικώ το συμφέρον μου και να κάνω σημαντικές επιλογές στην ζωή μου…». Ενώ ενδυνάμωση είναι η σύγκλιση της αμοιβαίας υποστήριξης με την ατομική αυτονομία.

Ο αποκλειστικός σκοπός της ψυχοθεραπευτικής σχέσης είναι η αποκατάσταση τους ασθενούς.

Για να το πετύχει αυτό ο ψυχοθεραπευτής καλείται να γίνει σύμμαχος με τον ασθενή, καταθέτοντας όλη του την γνώση, τις δεξιότητες και την εμπειρία στην διάθεση του θεραπευόμενου. Ειδικά στις περιπτώσεις κακοποίησης, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση ο ψυχοθεραπευτής να παραμείνει ηθικά ουδέτερος. Αντίθετα, αυτός που καλείται να βοηθήσει τραυματισμένους ανθρώπους πρέπει να έχει σαφή ηθική θέση. Γίνεται μάρτυρας ενός εγκλήματος.

Η τραυματική εμπειρία συνήθως συνιστά στην συνείδηση του ασθενούς καταπάτηση της βασικής του ανάγκης για αναγνώριση της αδικίας που υπέστη και για δίκαια κι αξιοπρεπή μεταχείριση του. Μεγάλο κομμάτι του τωρινού του αιτήματος είναι η αποκατάσταση μέσα του του αισθήματος της δικαιοσύνης. Σ αυτό συμβάλει και ο θεραπευτής αναγνωρίζοντας,  μέσα από την χρήση της γλώσσας, και την ηθική του δέσμευση στην αποκάλυψη και την μαρτυρία της αλήθειας, την αδικία που συντελέστηκε μέσα στην ζωή και την ψυχή του θεραπευόμενου.

Για παράδειγμα, ο Yael Danieli, ένας ψυχολόγος που εργάστηκε βοηθώντας θύματα του χιτλερικού ολοκαυτώματος, συγκεκριμένα αναφέρει πως όταν κατά την πρώτη συνέντευξη λήψης οικογενειακού ιστορικού οι άνθρωποι μιλάνε για συγγενείς τους που «πέθαναν», αυτός τους διορθώνει λέγοντας πως οι συγγενείς τους δολοφονήθηκαν, δεν πέθαναν.

Όπως λέει, το ολοκαύτωμα στέρησε από πολλά μέλη οικογενειών που υπέφεραν την θηριωδία το δικαίωμα να έχουν έναν φυσιολογικό κύκλο ζωής. Η μαζική εκτέλεση στέρησε τα θύματα από το δικαίωμα στο να έχουν έναν φυσικό, ατομικό θάνατο, από τα θύματα και τους συγγενείς το δικαίωμα να θρηνήσουν.

Ο θεραπευτής προσφέρει βέβαια τις ερμηνευτικές του συνδέσεις, παρεμβαίνοντας διανοητικά και διαφωτίζοντας τον θεραπευόμενο για την φύση και το νόημα των συμπτωμάτων του. Αλλά, ταυτόχρονα, καθώς ο ίδιος έχει βιωματικά κατανοήσει σημαντικά κομμάτια του εαυτού του, χρειάζεται με ενδιαφέρον να φροντίσει συναισθηματικά τον ασθενή. Να έχει το νοιάξιμο, τις ενσυναισθητικές ποιότητες κατανόησης και φροντίδας που μια καλή μάνα προσφέρει στο βρέφος της.

Επίσης δείτε και αυτό: Εξομολογήσεις ενός Ψυχοθεραπευτή

Η θεραπευτική συμμαχία δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Πρέπει με πολύ συνειδητό κόπο και προσπάθεια να χτιστεί ανάμεσα σε θεραπευτή και θεραπευόμενο. Το τραύμα έχει καταστρέψει την ικανότητα του ασθενούς να εμπιστεύεται τις σχέσεις. Απ’ την άλλη, η αμοιβαία εμπιστοσύνη, και η συνεργασία μέσα στην θεραπεία δεν μπορεί να επιβληθεί. Χρειάζεται ο θεραπευτής να γίνει για τον θεραπευόμενο πηγή έμπνευσης και αυθυπέρβασης των αναστολών του. Αλλά χρειάζεται κι ο θεραπευόμενος να έχει την διάθεση να πειστεί.

Το ζητούμενο είναι όλες οι παραπάνω δυσκολίες, εμπόδια κι αναστολές να γίνουν αντικείμενο συζήτησης και κατανόησης μέσα στην θεραπευτική σχέση.

Οι άνθρωποι που έχουν υποστεί τραύμα νιώθουν ότι βρίσκονται σε μια ατελείωτη κατάσταση πόνου , φοβούνται, και ντρέπονται. Όταν έχουν τη δυνατότητα να αποστασιοποιηθούν από τον πόνο (μέσω της λήθης ή της αποφυγής ερεθισμάτων που τους θυμίζουν το παρελθόν), νιώθουν ανακούφιση. Ωστόσο αυτή η αποστασιοποίηση δημιουργεί χάσμα στην προσωπική τους ιστορία, αρνητικές συνέπειες στις σχέσεις τους και δυσκολία στη συναισθηματική έκφραση.

Μέσω της ψυχοθεραπείας δημιουργείται ένα ασφαλές περιβάλλον που επιτρέπει στο άτομο να διαχωρίσει το παρόν από το παρελθόν και, στη συνέχεια, από την ασφάλεια του παρόντος, να ξανασυνδεθεί με το παρελθόν.

Μέσα από ένα ασφαλές παρόν ο άνθρωπος δεν νιώθει πια σαν το κακοποιημένο παιδί, αλλά έχει συμπόνια για τα συναισθήματα αυτού του παιδιού. Στην ασφάλεια του «εδώ και τώρα» δεν αναβιώνει το τραύμα, αλλά αρχίζει να αναγνωρίζει βιωματικά  ό,τι στ’ αλήθεια έχει συμβεί. Υπό αυτό το πρίσμα, ο πόνος του παρελθόντος είναι πιο διαχειρίσιμος, επομένως τα επακόλουθα συναισθήματα μπορούν να ενσωματωθούν στο παρόν. Τα γεγονότα του παρελθόντος δεν έρχονται πια για να τρομάξουν, αλλά να συνδεθούν και να ερμηνεύσουν τα γεγονότα του παρόντος.

Ο ψυχοθεραπευτής καλείται να βοηθήσει τους κακοποιημένους ανθρώπους:

• Να αποκτήσουν αντίληψη των προσωπικών τους ορίων
• Να κατανοήσουν την αξία των συναισθημάτων και να μάθουν να τα αξιοποιούν ζωή τους. (Κάθε συναίσθημα είναι κινητήρια δύναμη, που μας ωθεί να ικανοποιήσουμε βασικές μας ανάγκες. Για παράδειγμα, ο θυμός μας ωθεί να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, ο φόβος να προφυλαχθούμε, η θλίψη να θρηνήσουμε και να ανακουφιστούμε).
• Να μάθουν να λένε «όχι»
• Να αποχτήσουν σταδιακά μια σχέση εσωτερικής ασφάλειας κι επικοινωνίας με τον εαυτό τους, (να αποδεχτούν πως υπάρχουν κι άλλοι τρόποι ικανοποίησης εκτός από το να έχεις τους άλλους ευχαριστημένους), να απολαμβάνουν την μοναχικότητα, να μην την βλέπουν σαν απειλή.
• Να αποδεχτούν τα δύσκολα συναισθήματα του τραυματισμένου παιδιού που κουβαλούν (φόβος, θυμός, εγκατάλειψη, κρυμμένη επιθετικότητα) και την ευθύνη της διαχείρισης τους από μια πιο ενήλικη κι ώριμη θέση.
• Να κατανοήσουν ότι μόνο στον βαθμό που αποχτούν σαφή και ισχυρή αίσθηση ταυτότητας κι αξίας, μπορούν να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις με σαφή ευδιάκριτα όρια, δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Η ψυχοθεραπεία θέλει να φέρει τους ανθρώπους σε επαφή με την τραυματική εμπειρία.

Αντί να της υπεκφεύγουν συνεχώς, επενδύοντας την ψυχική τους ενέργεια σε άκαρπες κι ατελέσφορες σχέσεις, ας χρησιμοποιήσουν όλη αυτήν την ενέργεια για να πενθήσουν.

Να έρθουν βιωματικά σε επαφή με την προδοσία, και μετά να πενθήσουν για την απώλειά της αγάπης που δεν γνώρισαν, για την απάτη που υπέστησαν.

Να αγγίξουν τον φόβο, την ανασφάλεια, την θλίψη που για χρόνια οδηγούν τον συνεξαρτημένο σε επιλογές ανελευθερίας: σε συνεξαρτητικές σχέσεις που, αντί να τον γεμίζουν, τον αδειάζουν ψυχικά, τον μειώνουν υπαρξιακά το μέχρι χθες ανεπαίσθητο βίωμα της προδοσίας.

Με μοντέλο της αυθεντική ενήλικη σχέση τους με τον ψυχοθεραπευτή, να αρχίσουν να εμπιστεύονται απ’ την αρχή τις ανθρώπινες σχέσεις, βλέποντας τες, όχι σαν δεκανίκι ψυχικής αναπηρίας, αλλά σαν μοχλό εσωτερικής και υπαρξιακής ωρίμανσης κι ανάπτυξης.

Μέσω της ψυχοθεραπείας το θύμα της κακοποίησης μεταμορφώνεται από παθητικό δέκτη σε ενεργητικό πομπό. Μέσω της αφήγησης της ιστορίας του ο πομπός γίνεται αφηγητής μιας ιστορίας στην οποία δεν είναι πια μόνος. Ως αφηγητής έχει τον έλεγχο και ορίζει τη ροή και τα γεγονότα. Από παθητικό θύμα γίνεται αποτελεσματικός αφηγητής.

Online Ψυχοθεραπεία